Waarom is het zo belangrijk om bij ouderen met dementie op pijn te letten? We vroegen het aan specialist ouderengeneeskunde Annelore van Dalen-Kok van zorgorganisatie Florence in de regio Haaglanden. Gelijktijdig met haar opleiding tot specialist ouderengeneeskunde is Annelore gepromoveerd op het onderwerp pijn bij ouderen. Ook heeft ze bijgedragen aan de ontwikkeling van de PAIC15, een observatie-hulpmiddel om pijn bij ouderen te signaleren.

Annelore: “Uit mijn onderzoek bleek dat pijn en pijnbeleving bij mensen met dementie anders is. Jarenlang werd gedacht dat mensen met dementie nauwelijks of geen pijn ervaarden, maar dit blijkt niet zo te zijn. Het belangrijkste wat nu duidelijk is, is dat het vervoer van het pijnsignaal niet is aangedaan bij mensen met dementie. Als iemand met dementie zich in zijn vinger snijdt, dan komt het pijnsignaal dus wel degelijk aan in het brein. Alleen is de uiting van pijn anders. We moeten hierbij alert zijn dat onder andere het geven van emotionele lading aan pijn en het geheugen van pijn is aangedaan. Dus wanneer wij bijvoorbeeld zouden denken ‘het is in mijn rug geschoten dus ik meld mij ziek’ of ‘ik heb pijn aan mijn teen en ik weet nog dat het komt doordat ik mijn teen heb gestoten’ is dat bij ouderen met dementie niet vanzelfsprekend.”

Hoe observeren jij en andere zorgmedewerkerspijn?

“Dat wisselt, maar globaal komt het neer op: vragen of een bewoner pijn heeft en zo mogelijk daar een cijfer aan te laten geven. Vaak speelt ook het onderbuikgevoel van de zorgmedewerker een rol. Daarnaast gebruiken we bij mensen met dementie een pijnobservatielijst, in ons geval de PAIC15, omdat zij lastig hun pijn zelf aan kunnen geven.”

Waarom gebruiken jullie de PAIC15 en wat is er vernieuwend aan deze methode?

“De PAIC15 is vernieuwend omdat de observatielijst gebaseerd is op bestaande pijnobservatielijsten. Dat wil zeggen: items van bestaande pijnobservatielijsten, zoals de PACSLAC-D en de PAINAD,  zijn besproken met potentiële gebruikers en in internationale groepen. Op grond daarvan hebben we vastgesteld met welke items we nu het beste pijn kunnen meten en onderscheid kunnen maken tussen andere aandoeningen, zoals een depressie of angst. De PAIC15 bevat dus eigenlijk de beste items van de andere pijnobservatielijsten.” 

Wat is het beste moment om de PAIC15 in te zetten?

“Als je een verandering in gedrag of functioneren ziet en je systematisch de oorzaak hiervan wilt achterhalen. Je zou de PAIC15 ook standaard rondom het halfjaarlijkse MDO kunnen uitvoeren, om zo periodiek te monitoren of er sprake is van pijn.”

Hoe is de implementatie van de PAIC15 in jullie organisatie verlopen? 

“In onze organisatie kon de PAIC15 vrij snel geïntegreerd worden in het EPD-systeem. Belangrijker voor een goede implementatie is misschien wel de educatie, zodat medewerkers alert zijn op pijn, de uitingen daarvan en weten wanneer ze de observatielijst kunnen inzetten. Het is van belang om verschillende zorgmedewerkers, zoals artsen, verzorgenden en verpleegkundigen gezamenlijk onderwijs te geven over het onderwerp ‘pijn’. Door een dergelijke interdisciplinaire onderwijsvorm te gebruiken leren we ook elkaars taal spreken wanneer het gaat over pijn. Het opzetten van deze onderwijsvorm is binnen onze organisatie nog niet van de grond gekomen. Er vindt nu op kleine schaal onderwijs plaats aan kleine groepen zorgmedewerkers. ” 

Meer weten over pijn bij dementie en de PAIC15? Bekijk onze Lesmodule Pijn bij dementie