Meer dan de helft van de aanwezigen – zo’n honderdvijftig symposiumdeelnemers woonden deze sessie bij – dacht dat de dubbele medicatiecontrole opgelegd is door de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ). Galja Hendrikse, inspecteur bij de IGJ: “Het veld bedenkt en schrijft zelf protocollen en richtlijnen. De IGJ toetst vervolgens het beleid van de organisatie op basis van die zelf opgestelde protocollen. Wijkt de organisatie daarvan af, dan willen wij graag uitleg daarover. We hanteren het principe: ‘pas toe of leg uit’. Als inspectie bewaken we de kwaliteit en veiligheid van de zorg. Het gaat ons erom dat de organisatie kan aantonen dat medicatie op een patiëntveilige manier wordt verstrekt.”
Voor extra veiligheid in het medicatieproces voeren zorgmedewerkers van vrijwel alle zorgorganisaties in Nederland sinds 2012 dagelijks dubbele medicatiecontroles uit. Deze controle is landelijk ingevoerd via de handreiking ‘Veilige principes in de medicatieketen’, opgesteld door het Platform Medicatieveiligheid in de care. De dubbele controle vindt plaats bij medicatie die risicovol is en niet door de apotheek is voorverpakt in bijvoorbeeld een medicatierol (Baxter).
Naar de meerwaarde van een dubbele medicatiecontrole is nauwelijks onderzoek gedaan, vertelt senior onderzoeker Esther de Haas van het UNO-UMCG. “Daarmee is er dus ook geen bewijs dat de dubbele medicatiecontrole zorgt voor een belangrijke afname in medicatiefouten. Onduidelijk is ook of een eventuele afname in fouten opweegt tegen wat een dubbele controle kost in tijd en middelen. We weten het simpelweg niet.” Anja Kohler-Cornelissen, beleidsmedewerker Directie langdurige zorg VWS: “Als zorgorganisaties initiatief tonen om de geleverde zorg te verbeteren, dan kunnen wij dat alleen maar stimuleren. En als je echt iets groots wilt veranderen is het waardevol daar onderzoek naar te doen.” Het UNO-UMCG wil dit nu oppakken en heeft een subsidieaanvraag voor onderzoek ingediend bij ZonMw. Aanleiding hiervoor was het besluit van zorgorganisatie Carintreggeland in 2021 om te stoppen met de dubbele medicatiecontrole.
Emmely Hoek, zorgmanager bij zorgorganisatie Carintreggeland: “De dubbele controle komt uit een handreiking. En: van een handreiking mag je afwijken. Dat is wel heel spannend, want het hele land doet de dubbelcheck. De grote vraag was dan ook eerst: durven wij hier als organisatie van af te wijken?” Het afschaffen van de dubbele medicatiecontrole kwam voort uit een initiatief van een medewerker en werd ondersteund door de beweging Radicale vernieuwing verpleeghuiszorg, waar Carintreggeland bij aan is gesloten. Een beweging die af wil van regels en meer focus op relaties. Hoek: “Zorgmedewerkers twijfelden aan nut en noodzaak van de dubbele medicatiecontrole. Ze vroegen zich letterlijk af waarom ze dit moesten doen: “Wij zijn toch opgeleid voor een veilige toediening van medicatie, of vertrouwen jullie ons soms niet?”
Na rondvraag binnen Carintreggeland bleek dat medewerkers open stonden voor het afschaffen van de dubbele medicatiecontrole. Maar, het daadwerkelijk stoppen met de dubbelcheck heeft een lange aanloop gehad. Eerst is er met alle betrokken partijen, zoals de cliëntenraad, de verpleegkundig adviesraad (VAR) en ook de IGJ gesproken. Nog vóór er een pilotteam gestart is: “We wilden iedereen bij deze beslissing betrekken”, zegt Hoek. “En, belangrijk om te weten, de dubbelcheck van medicatie is bij ons niet meer verplicht. Het moeten is er af, maar als je twijfelt mag je natuurlijk altijd vragen of een collega met je meekijkt.”
Jolanda Talen, wijkverpleegkundige bij zorgorganisatie Noorderboog, is benieuwd naar de uitkomsten van het onderzoek dat het UNO-UMCG hoopt te kunnen starten. “Wij voeren de medicatiecontrole nog wel uit, maar het kost veel tijd. Je kijkt eerst of je cliënt zelf de dubbelcheck kan doen of een mantelzorger. Zo niet, dan moet je op zoek naar een collega of een foto uploaden via het digitaal toedieningssysteem. Vervolgens moet je wachten totdat iemand tijd heeft gevonden om jouw foto te controleren. Je weet niet hoelang dit gaat duren maar je moet wachten totdat je akkoord krijgt.”
Christine Pleij, wijkverpleegkundige bij zorgorganisatie Carintreggeland: “Ik ben heel blij dat wij gestopt zijn. Eerst dacht ik nog, stoppen met de dubbelcheck? Dat kan toch helemaal niet?! Ook was de eerste week even spannend, maar al snel was het vooral heel fijn. We weten écht wel wat we aan het doen zijn. Een gevoel van: Yes! We worden vertrouwd.”
Sommige zorgmedewerkers maken zich zorgen over de gevolgen: Wat nou als het misgaat zonder die dubbelcheck? Komt de tuchtrechter er dan aan te pas? Hendrikse, inspecteur van de IGJ: “Nee, uiteindelijk is het mensenwerk. En waar gehakt wordt, vallen spaanders. Wel is het belangrijk om een fout te analyseren: wat is er gebeurd? Was deze fout vermijdbaar of moeten we het systeem aanpassen? Onlangs zijn we bij Carintreggeland geweest voor een toezichtbezoek. Daar hebben we gezien dat deze zorgorganisatie zorgvuldig heeft nagedacht over het stoppen van de dubbele medicatiecontrole. Het is belangrijk om goed de risico’s in kaart te brengen en ook de mensen in te lichten die de medicatie krijgen. Zij moeten weten dat een organisatie afwijkt van de handreiking.”
Eelke Wiersma, cliëntvertegenwoordiger bij zorgorganisatie Dignis: “Ik denk dat de meeste cliënten en naasten überhaupt niet weten dat de medicatie dubbel gecontroleerd wordt. Tegen zorgorganisaties zou ik willen zeggen: ga uit van vertrouwen in de zorgprofessionals die heus wel weten waar hun grenzen liggen.”
Lees meer over het UNO-UMCG kennisthema medicatieveiligheid