Na een operatie hebben oudere patiënten een grotere kans op complicaties, omdat zij door verouderingsprocessen minder goed herstellen. Om dit tegen te gaan, ontwikkelde verpleegkundig onderzoeker Hanneke van der Wal-Huisman van het UMCG op enkele chirurgie-afdelingen een interventie met live gespeelde muziek aan het ziekenhuisbed. Zij onderzocht de afgelopen jaren wat het effect ervan is op het herstel en welbevinden van pas geopereerde, oudere patiënten.
Om dit mogelijk te maken legde ze contact met het Prins Claus Conservatorium van de Hanzehogeschool Groningen. Speciaal opgeleide musici van het conservatorium speelden muziek aan bed op de afdeling chirurgie. Zij speelden meerdere dagen achter elkaar, telkens 10-15 minuten per patiënt. Ze speelden één of twee stukken, afhankelijk van de wensen en/of klinische toestand van de patiënt en in nauwe samenwerking met de verpleegkundigen. De muziek bestond zowel uit repertoire van de musici als uit muziek die samen met de patiënt was bepaald.
In haar onderzoek ging Van der Wal-Huisman het effect hiervan na op de hoeveelheid pijn die de patiënten ervaarden. Ook keek zij naar angst en de mate van ontspanning van de patiënten en naar patiënttevredenheid. Zij vergeleek de groep patiënten bij wie livemuziek aan bed werd gespeeld met een groep bij wie dit niet gebeurde.
Van der Wal-Huisman merkte al snel dat de livemuziek iets deed met de patiënt: ‘Zij ervaarden de eerste drie uur nadat de muziek gespeeld was, aantoonbaar minder pijn dan de groep patiënten bij wie geen livemuziek was gespeeld.’ De patiënten ervaarden ook minder angst door de muziek. Verder zorgt de muziek voor meer ontspanning bij de patiënten. ‘Een operatie geeft stress in het lijf, wat schadelijk kan zijn voor het herstel’, geeft Van der Wal-Huisman aan. ‘De activiteit van het zenuwstelsel is te bepalen door de tijd tussen twee hartslagen te meten. Door de livemuziek ontspannen de patiënten meer en ontstaat er een betere balans in hun zenuwstelsel.’
Naast de fysiologische effecten, kwam de livemuziek tegemoet aan de emotionele behoeften van oudere patiënten. ‘Ze gaven aan dat het er voor zorgde dat ze hun emoties meer konden openzetten’, aldus Van der Wal-Huisman. ‘Niet alleen omdat de muziek afleiding geeft, maar juist ook doordat ze over andere dingen gingen praten. Deze behoeften van patiënten zijn vaak onderbelicht tijdens een ziekenhuisopname. Maar ze zijn wel degelijk van belang voor het verbeteren van hun welzijn.’
Bijzonder was dat door de live gespeelde muziek het contact tussen de patiënt en de verpleegkundige veranderde. ‘Hun contact intensiveerde. Door samen te kijken en te luisteren naar de muziek, maak je echt samen iets mee. Het waren soms zeer intieme momenten. Hierdoor voelden zij onderling een oprechte verbondenheid ontstaan.’
Toen ze de livemuziek introduceerde merkte Van der Wal-Huisman bij sommige afdelingen enige twijfel. Van der Wal-Huisman: ‘Soms kreeg ik iets te horen als: Moet dat nu ook nog? Maar die twijfel is door deze ervaringen weg. Het enthousiasme van de patiënten heeft enorm geholpen bij de introductie.’
Van der Wal-Huisman pleit er voor om livemuziek structureel onderdeel van de ziekenhuiszorg te laten zijn. ‘Muziek heeft duidelijk positieve effecten op zowel patiënten als zorgpersoneel. Het is laagdrempelig inzetbaar bij een groeiende groep kwetsbare, oudere patiënten. Het past helemaal in de omslag naar waardegedreven, passende zorg. Hierin staat niet zozeer de genezing van de ziekte centraal, maar juist oog hebben voor de menselijke waarden.’
In 2022 lag Hans Ydema na een zware operatie enige tijd op de afdeling chirurgie. Hij was totaal verrast toen een verpleegkundige aan hem vroeg of enkele musici bij hem mochten langskomen om muziek aan zijn bed te spelen. ‘Het was nog maar kort na mijn operatie. Ik wist helemaal niet dat dit bestond, het was voor mij heel onverwacht. Ze speelden twee stukken muziek en het was prachtig.’
De ervaringen van Ydema met de live gespeelde muziek zijn heel positief. ‘Ik kreeg meteen een heel goed gevoel. Kort nadat ze gespeeld hadden kreeg ik iemand op bezoek. Ik was nog helemaal opgetogen en bijna euforisch. Het bezoek zei me ook dat ik totaal niet als een zieke patiënt overkwam. Het heeft zeker bijgedragen aan mijn herstel.’
Ydema vond de live gespeelde muziek heel betekenisvol. ‘Het was zo goed, zo mooi. Dit hielp me echt! Ik heb hele goede herinneringen aan het optreden en ik vergeet het de rest van mijn leven niet weer. En ik ben er van overtuigd dat het veel patiënten zal helpen.’
Ydema heeft altijd de naam van het stuk bewaard: ‘Het was het Bloemenduet uit de opera Lakmé van Leo Delibes; ook de namen van de musici heb ik nog. De musici van het conservatorium kwamen uit verschillende landen. Het maakt voor mij ook duidelijk dat muziek echt kan verenigen; muziek verbroedert.’
